Dijabetes mellitus, poznatiji kao dijabetes ili šećerna bolest, naziv je za grupu metaboličkih bolesti kojima je zajednički simptom hiperglikemija-visoka razina glukoze u krvi. U pitanju je oboljenje povezano sa nedostatkom inzulina, hormona kojeg luče β-stanice Langerhansovih otočića pankreasa, odnosno sa poremećajem u njegovoj funkciji ili kombinacijom ovih dvaju problema što se manifestira nemogućnošću ulaska glukoze u stanice i povišenjem njene koncentracije u krvi.
Prema definiciji Svjetske zdravstvene organizacije (WHO) dijabetes melitus je bolest uzrokovana apsolutnim ili relativnim pomanjkanjem inzulina koje se manifestira povećanom koncentracijom glukoze u venskoj krvi, natašte iznad 7,0 mmol / L, te koncentracijom od 11,1 mmol / L ili višom 2 sata nakon obroka ugljikohidrata ili 2 sata nakon oralnog opterećenja sa 75 g glukoze iako je koncentracija glukoze natašte normalna.
Dijabetes melitus je klinički klasificiran u dvije forme, primarnu i sekundarnu, a u okviru njih se, prema klasifikaciji WHO, razlikuju ukupno četiri tipa ove bolesti:
a) Primarne forme dijabetes mellitusa su:
1. Tip I dijabetes melitusa (Insulin–dependent diabetes mellitus-IDDM);
Posljedica je destrukcije β-stanica Langerhansovih otočića pankreasa što rezultira proizvodnjom malo ili nimalo inzulina i najčešće potpunim nedostatkom inzulina i doživotnu ovisnost o istom. Zato se naziva i inzulin–ovisni dijabetes.
2. Tip II dijabetes melitusa (Noninsulin–dependent diabetes mellitus-NIDDM);
Radi se o nedovoljnom lučenju inzulina i / ili nemogućnosti da on normalno djeluje na ulaz glukoze u stanice usljed inzulinske neosjetljivosti tj. rezistencije. Ovaj dijabetes naziva se još i inzulin-neovisni, jer terapija inzulinom najčešće nije neophodna.
b) Sekundarne forme dijabetes melitusa povezane su sa medicinskim poremećajima i gestacijom, te ih dijelimo na:
1. Ostale specifične tipove dijabetesa (genetski defekti funkcije β-stanica gušterače i djelovanja inzulina, bolesti egzokrine funkcije gušterače, endokrinopatije, dijabetes uzrokovan lijekovima i hemikalijama itd.) i
2. Gestacijski dijabetes (poremećaji tolerancije na glukozu u toku trudnoće).
Primarni dijabetes melitus je genetski uvjetovan (idiopatski ili esencijalni), a on se prema kliničkoj slici i nalazu testa opterećenja glukozom (glukoza-tolerans test ili GTT) može podijeliti i na sljedeće oblike:
- predijabetes ili potencijalni dijabetes (članovi porodica u kojoj već ima dijabetičara, ali ne postoje klinički niti laboratorijski znaci dijabetesa);
- latentni dijabetes (GTT normalan pod normalnim uslovima, dok stresne situacije, trudnoća, fizički napor isl. mijenjaju nalaz GTT-a u patološki);
- asimptomatski dijabetes (GTT patološki, a drugih simptoma nema);
- manifestni dijabetes (laboratorijski nalazi i klinički znaci specifični za dijabetes mellitus).
Sekundarne forme dijabetes melitusa su posljedica druge bolesti koja svoje efekte ispoljava na stvaranje i lučenje hormona koji utiču na nastanak hiperglikemije (npr. hronični pankreatitis, karcinom pankreasa, hiperfunkcija hipofize, Cushingova bolest itd.)
Veoma bitan faktor u etiologiji šećerne bolesti jeste genetska predispozicija. Genetski faktori nastanka ove bolesti nisu u potpunosti razjašnjeni, ali se vezuju za poremećaj funkcije β-stanica Langerhansovih otočića pankreasa, kao i nepravilnu reakciju stanica na inzulin.
Pojava dijabetes melitusa, pored predisponirajuće genetičke pozadine, nastaje i kao posljedica interakcije genetičkih faktora sa faktorima životne sredine, što potvrđuje činjenica da se kod jednojajčanih blizanaca dijabetes javlja u 30-50% slučajeva kod obje jedinke. Da se radi isključivo o genetskoj predispoziciji, kod ovih identičnih blizanaca i njihovi fenotipovi sa dijabetesom javljali bi se podjednako kod obje jedinke.
Također, učestalost primarnih formi dijabetes melitusa je i geografski različito raspoređena. Tako je utvrđeno da se češće javlja na sjeveru Evrope, a rjeđe u južnim i tropskim krajevima, što se može smatrati posljedicom interakcije faktora životne sredine i genetskih predispozicija stanovništva.
